จักกวัตติวรรควรรณนาที่ 5

อรรถกถาวิธาสูตร

พึงทราบวินิจฉัยในวิธาสูตรที่ 1 แห่งจักกวัตติวรรคที่ 5
บทว่า ติสฺโส วิธา ได้แก่ หมวดแห่งมานะ 3 อย่าง. อีกอย่างหนึ่ง
มานะอย่างเดียว ก็เพราะท่านจัดไว้อย่างนั้น ๆ จึงกล่าวมานะว่า 3 อย่าง
เหมือนกัน.
จบอรรถกถาวิธาสูตรที่ 1

2. จักกวัตติสูตร

รัตนะ 7 อย่าง

[505] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย เพราะพระเจ้าจักรพรรดิปรากฏ รัตนะ
7 อย่าง จึงปรากฏ รัตนะ อย่างเป็นไฉน คือ จักรแก้ว 1 ช้างแก้ว 1
แก้วมณี 1 นางแก้ว 1 คฤหบดีแล้ว 1 ปริณายกแก้ว 1 ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย
เพราะพระเจ้าจักรพรรดิปรากฏ รัตนะ 7 อย่างเหล่านี้ จึงปรากฏ.
[506] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย เพราะพระตถาคตอรหันตสัมมา-
สัมพุทธเจ้าปรากฏ รัตนะ คือ โพชฌงค์ 7 จึงปรากฏ. รัตนะ คือโพชฌงค์
7 เป็นไฉน ได้แก่ รัตนะ คือ สติสัมโพชฌงค์ ฯลฯ รัตนะ คือ อุเบกขา
สัมโพชฌงค์. ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย เพราะพระตถาคตอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
ปรากฏ รัตนะ คือ โพชฌงค์ 7 เหล่านี้ จึงปรากฏ.
จบจักกวัตติสูตรที่ 2

อรรถกถาจักกวัตติสูตร

พึงทราบวินิจฉัยในจักกวัตติสูตรที่ 2
ในบทว่า รญฺโญ ภิกฺขเว จกฺกวตฺติสฺส นี้ ชื่อว่า พระราชา
เพราะอรรถว่า ทรงยินดีในสิริสมบัติของพระองค์ หรือทรงให้พสกนิกร
ยินดีด้วยสังคหวัตถุ 4 ชื่อว่า เจ้าจักรพรรดิ เพราะอรรถว่า สั่งการอยู่ด้วย
วาจาคล่องแคล่ว ยังจักรให้เป็นไปด้วยบุญญานุภาพว่า ขอจักรรัตนะจงแล่น
ไปตลอดภพ ดังนี้.
บทว่า ปาตุภาวา แปลว่า เพราะปรากฏ. บทว่า สตฺตนฺนํ แปลว่า
กําหนดการถือเอา. บทว่า รตนานํ ได้แก่ แสดงเรื่องที่กําหนด. ส่วน
ความหมายของคำในบทนี้ ชื่อว่า รัตนะ เพราะอรรถว่า ให้เกิดความยินดี.
อีกอย่างหนึ่งว่า
ที่เรียกว่า รัตนะ เพราะทำความ
เคารพ มีค่ามาก ชั่งไม่ได้ เห็นได้ยาก
เป็นของใช้ของสัตว์ผู้ไม่ทราม ดังนี้.
จำเดิมแต่จักรรัตนะบังเกิด ชื่อว่า เทวสถานอื่น ย่อมไม่มี. คน
ทั้งปวงกระทำการบูชาและอภิวาทเป็นต้น ซึ่งรัตนะนั้นอย่างเดียว ด้วยของ
หอมและดอกไม้เป็นตัน ดังนั้น จึงชื่อว่า รัตนะ เพราะอรรถว่า ทำความ
เคารพ ล้วนจักรรัตนะมีค่าหามิได้ เพราะทรัพย์ยังมีค่าประมาณเท่านี้ ดังนั้น
จึงชื่อว่า รัตนะ แม้เพราะอรรถว่า มีค่ามาก จักรรัตนะ ไม่เหมือนกับ
รัตนะที่มีอยู่ในโลกอย่างอื่น ดังนั้นจึงชื่อว่า รัตนะ เพราะอรรถว่า ชั่งไม่ได้.
ก็เพราะในกัปที่พระพุทธเจ้าทั้งหลายไม่อุบัติ พระเจ้าจักรพรรดิและพระ-